Rode lijst

Veel wildplukkers hebben wel eens gehoord van de Rode lijst. Niet veel mensen weten hoe het precies in elkaar steekt. Daarom heb ik mezelf de opdracht gegeven er een artikel over te schrijven zodat ik het eens goed moet uitzoeken. Het blijkt dat het ingewikkelder in elkaar steekt dan ik eerste instantie had verwacht.

We moeten beginnen met een uitstapje Europa in: Er zijn “twee Europese richtlijnen, de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn. Deze richtlijnen worden door de lidstaten omgezet naar nationale wetgeving. In Nederland zijn dat de Natuurbeschermingswet 1998 en de Flora- en faunawet. Naast deze Europese richtlijnen dienen alle lidstaten ook zogenaamde Rode lijsten op te stellen.”, citaat uit de mailwisseling met een uitvoerings expert Flora- en faunawet, Team Natuur, Afdeling Vergunningen, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Hij legt vervolgens uit dat die twee juridisch los van elkaar staan. En verduidelijkt: “Om dat onderscheid duidelijk te maken spreekt men over Rode lijsten en heeft de Flora- en faunawet tabellen. Het vergelijken van lijsten met tabellen is dan ook niet mogelijk.”
Er zijn meerdere Rode lijsten. Je hebt lokale lijsten zoals de Nederlandse, Vlaamse of Waalse. Daarnaast heb je internationale lijsten. De internationale variant van de lokale lijsten is die van de IUCN, (International Union for the Conservation of Nature). Er is een verschil tussen hoe de Internationale en de Nederlandse lijst werkt en daarom niet direct vergelijkbaar. De Nederlandse lijst kijkt naar aard van de ontwikkelingen over een periode van 50 jaar, terwijl de IUCN een periode van slechts 10 jaar aanhoudt. Over een periode van 50 jaar is de teloorgang van de Nederlandse soorten groter.
Daarnaast bestaat er een Rode Lijst in het kader van de conventie voor internationale handel in bedreigde diersoorten: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (=CITES). In de aangesloten landen is de import en export van deze soorten verboden. So far so good.
De Nederlandse Rode lijst hanteert 8 categorieën van bedreiging. In volgorde van ernst:
1 Uitgestorven op wereldschaal (UW)
2 In het wild uitgestorven op wereldschaal (UWW)
3 Verdwenen uit Nederland (VN)
4 In het wild verdwenen uit Nederland (VNW)
5 Ernstig bedreigd (EB)
6 Bedreigd (BE)
7 Kwetsbaar (KW)
8 Gevoelig (GE)

Het plukken van iets, dat op de Rode lijst staat, heeft verder geen directe juridische consequenties. De rode lijst vestigt de aandacht op de noodzaak tot bescherming van een soort en doet een moreel beroep op de mens om deze soort te beschermen. Daarnaast kan het organisme zijn opgenomen in de Flora- en faunawet en is dan wettelijk beschermd. Oogsten is dan direct strafbaar.
Ook belangrijk om je te realiseren: Een vermelding op de Rode lijst geeft een indicatie over de opgaande of neergaande lijn van een soort. “De Europese meerval is zeldzaam. Wanneer een visser betrapt wordt op het gericht vissen op meerval is hij strafbaar op grond van de Flora- en faunawet. De meerval geldt echter niet als bedreigd omdat hij in areaal en aantal vooruit gaat.” (citaat Wikipedia)
Op de Rode lijsten staan, naast de bedreigde soorten, beschermingsmaatregelen om deze soorten weer in aantal te laten toenemen. Zo kunnen overheden en terrein-beherende organisaties bij hun beleid en beheer daar rekening mee houden en wordt gehoopt dat van de nu bedreigde organismen er over tien jaar een aantal niet meer bedreigd zal zijn en dus van de Rode lijst afgevoerd kunnen worden.
In Nederland werden deze lijsten in opdracht van het ministerie van LNV opgesteld en eens in de tien jaar bijgewerkt. Sinds november 2012 gebeurt het opstellen van de lijsten in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken. Op de Nederlandse Rode lijsten staan alleen soorten die zich in Nederland voortplanten, dus geen trekvissen (zoals zalm en paling), noch overwinterende vogels.
Om te bepalen of een soort moet worden opgenomen worden de criteria zeldzaamheidsklasse en trendklasse gehanteerd:
* Volgorde van zeldzaamheid: a = algemeen voorkomend, z = vrij zeldzaam, zz = zeldzaam, zzz = zeer zeldzaam, x = afwezig (dus verdwenen)
* Trend met betrekking tot het voorkomen: 0/+ = stabiel of toegenomen, t = matig afgenomen, tt = sterk afgenomen, ttt = zeer sterk afgenomen, tttt = soort is niet meer aanwezig.

Daslook

Laten we nu eens in de praktijk kijken hoe dat zit. Ik heb Allium ursinum, Daslook, genomen. Na best wat zoeken blijkt de plant in de Rode lijst van 2012 te staan met de criteria a en 0/+. In een aankondiging in de staatscourant in 2015 is de plant niet meer te vinden op de rode lijsten die ingaan per 1 januari 2016. Daslook is opgenomen in tabel 2 van de Flora en Faunawet. Bij tabel 1 staat dat voor veel soorten een algehele vrijstelling geldt volgens AMvB (Algemene Maatregel van Bestuur) artikel 75 van de Flora- en faunawet. Bij tabel 3 staat dat daar zware bescherming geldt volgens AMvB. Organismen op tabel 2, dus o.a. daslook, hebben lichte, nationale, bescherming. In de praktijk betekent dat nog steeds dat plukken strafbaar is.