Klaproos

knop donzige klaproos

Klaproos

In de loop der tijd zijn de verschillende soorten klaprozen vanuit het warme zuiden naar ons land gewaaid of meegevoerd met landbouwgewassen en vrij algemeen geworden. Papaver, de wetenschappelijke naam van deze kleurrijke bloemen, is net zo bekend als de Nederlandse naam. De papaverfamilie waartoe ze behoren omvat ook de stinkende gouwe, helmbloem en duivenkervel, alle drie giftig.

Kenmerken en voorkomen

In Nederland komen in tuinen of daarbuiten vijf soorten papavers voor. Ze lijken veel op elkaar, vooral aan de vorm van de vruchten zijn ze onderscheidbaar. De bloemen staan altijd alleen aan een lange stengel. Ze hebben vier rode, gele of oranje kroonbladeren die flinterdun zijn. In de knop opgevouwen worden ze beschermd door twee groene kelkbladen die tijdens het opengaan afvallen. De bloemen hebben geen nectar, wel veel stuifmeel. Ze bloeien allemaal in de zomerperiode.

Opvallend is het vruchtbeginsel midden in de geopende bloem: dit is samengegroeid met de stempels van de stamper die op de bovenkant van de

blad donzige klaproos

vrucht bij elkaar komen. Dit worden stempelstralen genoemd. De vruchtbeginsels groeien uit tot een doosje met aan de bovenkant een spleet. Hierdoor kunnen de zaden ontsnappen als de stengel door de wind heen en weer gewiegd wordt.

• De slaapbol (Papaver somniflorum) is de meest bekende of beruchte van alle soorten. Deze is al heel lang in cultuur gebracht vanwege medicinale toepassingen en omdat het zaad eetbaar is. In zonnige warme landen ontstaat in de onrijpe zaden melksap waaruit opium gewonnen wordt. Opium bestaat voor 15% uit heroïne en bevat ook morfine. In Nederland is het daarvoor niet warm genoeg. Het blad is blauwgroen, grof en stengelomvattend. De kroonbladeren hebben aan de voet een donkere vlek. Slaapbol is verspreid door gemorst zaad en staat op braakliggende terreinen, stortplaatsen of zomaar op straat.
• Grote klaproos (Papaver rhoeas) wordt veel minder hoog dan de slaapbol. Deze soort is een pionier die nieuwe bermen rood kleurt tussen het geel van de herik. Hij zaait zich spontaan uit op open omgewerkte grond die voedselrijk is en in akkers. Het blad is donkergroen en diep ingesneden. De scharlakenrode kroonbladeren hebben onderaan een donkere vlek. De meeldraden zijn zwart.
• Bleke klaproos (Papaver dubium) heeft slanke zaaddozen zonder haren.
• De vruchten van de Ruige klaproos (Papaver argemone) hebben rechtuitstekende stijve haren. Ze komen vooral op spoorwegterreinen voor.
• Donzige klaproos (Papaver atlanticum) komt van oorsprong uit het Atlasgebergte in Marokko. Het zijn vooral verwilderde exemplaren uit tuinen die zich langs zonnige muren en aan stoepranden kunnen uitzaaien. Ze hebben gele helmknoppen en oranje kroonbladen. De bladeren zijn donzig behaard.

Gebruikstoepassingen

Naast de al genoemde medicinale en geestverruimende eigenschappen zijn papavers eetbaar. Vooral het stuifmeel en het jonge vruchtbeginsel hebben een heerlijke smaak. Ook de bloem, het zaad en het jonge blad zijn te gebruiken.

Leuke weetjes

Een extract uit de slaapbol werd in babymelk gedaan zodat de kinderen rustiger werden en snel in slaap konden vallen. Het zaad van de slaapbol heet maanzaad. Dat wordt gebruikt op broden.

Behalve in de slaapbol komt opium in de andere soorten niet voor. Wel maken de andere papavers stoffen aan die ervoor zorgen dat ze weinig

last hebben van vraat van grazers en van insecten. Tegen slakken hebben ze geen verweer.

De olie uit de zaden van de grote klaproos is een vervanger van olijfolie en werd vroeger gebruikt in verf. In Groot Brittannië is de klaproos, poppy in het Engels, een symbool van oorlogen. Als de bodem door de oorlogshandelingen flink op zijn kop gezet is, grijpen klaprozen hun kans en verschijnen volop. Vooral de loopgraafgebieden van België staan hierom bekend.

Recept

Papaversalade Pluk 5 grote sappige bladen van de paardenbloem, 5 rode papaverknoppen die op springen staan, 8 blaadjes met bloem van de voederwikke, een handje wilde rucola, 6 bloemtrosjes van de mosterd, 4 margrieten en 1 scherm vlierbloesem. Snij de paardenbloembladen in repen en leg in koud water. Pel de knoppen van de papaver, doe het bloemblad in een schaal, kruimel de meeldraden erover, snij de zaadknop eruit en doormidden en voeg toe. Kruimel de mosterdbloemen erover en doe de losse blaadjes en de bloemen van de voederwikke erbij. Evenals de gesneden rucola, samen met de bloemblaadjes van de margriet. Maak een dressing van citroen, olijfolie en zout. Slinger de reepjes paardenbloem droog, voeg toe en meng alles. Als laatste de bloemen van de vlierscherm afknippen boven de salade.

Uit: Ellen Mookhoek ea De eetbare stad

• Blad > Salade

Verzamelen: april-mei

• Bloemblaadjes > Salade

Verzamelen: april-juli

• Zaad > Smaakmaker

Verzamelen: september