Berk

Berken (Betula)zijn heel gemakkelijk te herkennen aan de opvallende witte kleur van hun stam. In ons land komen twee soorten van nature voor: de ruwe berk (Betula verrucosa) en de zachte berk (Betula pubescens). De ruwe berk en de zachte berk zijn spontaan met elkaar gaan kruisen, hierdoor is het moeilijk om zuivere vormen te vinden. De ruwe berk behoudt tot op hoge leeftijd een gladde, afschilferende bast. De zachte berk draagt een dikke bast in de vorm van schubben. De ruwe berk heeft, in het algemeen, meer afhangende takken in tegenstelling tot de zachte berk, waarvan de takken schuin omhoog gericht staan. Zowel de ruwe berk als de zachte berk hebben zonnige tot licht beschaduwde plaatsen nodig.

De ruwe berk (Betula pendula) wordt tot 30 m hoog. De oudere stambasis vertoont over het algemeen barsten. De twijgen zijn meestal overhangend. De bladeren worden 3 tot 7 cm lang, eirond tot ruitvormig, spits en kaal. De katjes worden 2 tot 4 cm lang. De ruwe berk is onder andere te vinden in loofbossen, naaldbossen, houtwallen, heide en langs vennen.

De zachte berk (Betula pubescens) wordt tot 20 m hoog en heeft opgaande twijgen, door elkaar groeiend, en heeft haren op de jonge twijgen. De bladeren zijn 3-6 cm, eirond tot ruitvormig, spits, onderzijde behaard. De katjes zijn 2 tot 3 cm. De zachte berk is onder andere te vinden in moerassen, moerasbossen, hoogveen, venige duinvalleien en loofbossen.

Toepassingen

Bladeren

Van de bladeren kan thee worden gezet. Uit de bladknoppen kan een lichtgele olie gedestilleerd worden met een houtige geur. Berkenbladeren die in het voorjaar geplukt worden bevatten naast harszuur en kalizout ook saponine.

Binnenschors

De binnenschors kan worden gekookt of gedroogd en tot meel gemalen. Het kan worden toegevoegd aan soepen als verdikker of vermengd met bloem om brood te bakken.

Sap

Berkensap is het hars afkomstig van de berkenboom. Dit hars is een lichtzoete, waterige vloeistof. Het wordt verzameld in het vroege lente voordat de bladeren zich ontplooien. Tegen eind maart bevat het sap zo'n 10 a 15 g suiker per liter. Het verzamelde sap kan gedronken worden als een vruchtensap. Het kan worden ingekookt tot een siroop.

Bij de berk zijn er verschillende methodes voor het aftappen van sap. De bekendste methode is het boren van een gat in de berkenboom en dan met behulp van een buisje en een afgedekte pot het sap om te vangen. Het sap komt hierdoor rechtstreeks uit de stam met als gevolg dat de boom dood kan gaan doordat er teveel sap wordt afgetapt. Een grote berkenboom kan vijf tot tien liter wel missen en als deze hoeveelheid is bereikt moet het gemaakte gat dicht worden gemaakt. Dit kan door een houten plug op maat te snijden en in het gat te slaan, zodat deze volledig afgesloten is.

Een andere methode is een stuk eenvoudiger en beter voor de boom. Snij bij verschillende bomen één tak schuin af. Dit hoeft geen dikke tak te zijn. Hier komt dan sap uitgedruppeld. Bevestig aan die tak een smalle, lange pot en zorg er voor dat de tak wat naar beneden gebogen wordt. Bijna elke dag of om de twee dagen kan dan een volle pot berkensap worden geoogst. Het tappen kan doorgaan totdat het sap een wit kleur krijgt. Het schors wordt o.a. gebruikt als kanobedekking, dakpannen en om drinkvaten te maken. Het is waterafstotend, duurzaam en sterk. Het is het makkelijkst te verwijderen aan het einde van de lente en begin van de zomer. Houtteer wordt in de lente verkregen van de witte schors. Het heeft een schimmelwerende werking en wordt ook gebruikt als een insectenwerend middel, lijm en medicijn. Een afkooksel van het binnenschors wordt gebruikt als conserverend middel om touw te beschermen. Touw kan van de vezels van het binnenschors worden gemaakt. De jonge takken zijn erg flexibel en worden gebruikt om o.a. kwasten en bezems te maken. Ze worden ook gebruikt om te vlechten en om schotten te maken. Het hout is zacht, licht en duurzaam. Het wordt voor verschillende doeleinden gebruikt, zoals stelen voor gereedschap, meubels en voor houtsnijwerken. Het hout van de berk brandt snel en helder. Ideaal voor een snel vuur. Repen dunne schors zijn buitengewoon geschikt om als tondel te gebruiken.

Geneeskrachtige toepassingen

Het sap moet dus in de lente worden verzameld, maar de bladeren en schors in de lente en de herfst en moeten vervolgens worden gedroogd. Berkenbladthee werkt urine-uitdrijvend, zweetdrijvend en ontwormend en is een uitstekende vochtafdrijvende middel zonder dat de nieren overmatig gestimuleerd worden. Het vocht dat wordt verkregen door de schors te koken, werkt als een verdovend middel bij het baden bij aanhoudende zweren en wonden of als warm kompres. Een kompres van de bladeren, schors en katjes kan worden toegepast op open wonden, brandwonden en huidirritaties.

De berk helpt ook bij hevige pijn door van gekneusde bladeren een kompres te maken, kan dit op de zere plek worden gelegd. Wonden genezen door ze met een aftreksel van berkenknoppen- en bladeren te wassen. Op slecht genezende wonden kan ook vers jong berkenblad worden gelegd.

• Boomsap > Dr, Si

Verzamelen: maart-april

• Binnenbast > Ml
• Blad, twijgen & knoppen > Th

Verzamelen: Hele jaar door