Vlier

De gewone vlier (Sambucus nigra) wordt 3 tot 10 meter hoog. De schors is diepgegroefd en kurkachtig. De gebogen takken zijn vrij gemakkelijk te breken en zijn gevuld met een witachtig merg. De dofgroene bladeren zijn geveerd met 3 tot 7 langwerpig-eironde, 5 tot 10 cm lange, fijn getande blaadjes. 

De bloemen vormen samen vlakke schermvormige pluimen van 10 tot 24 cm, aan het eind van lange takken. Ze zijn wit, geurend, stervormig en 5-delig. De helmknoppen zijn geel. De bloei is in juni en juli. De bestuiving vindt plaats door insecten.

De vruchten zijn eerst rood, maar worden later zwart en zijn in september en oktober rijp. Het sap is paarsrood en zuur van smaak.

De gewone vlier groeit op zonnige tot half beschaduwde plaatsen op droge tot vochtige grond en is o.a. te vinden in struikgewas, lichte loofbossen, wilgenbossen en rivieroevers.

Toepassingen

Bessen

De bessen kunnen worden verwerkt tot jam of siroop. Ook worden de bessen gebruikt voor het verven. De bessen kunnen beter niet rauw gegeten worden aangezien ze licht giftig zijn.

Bloesem

Vlierbloesem kan gedroogd worden voor het gebruik in thee. Wanneer de bloemschermen veel gele stuifmeel bevatten, eind mei of juni, kunnen ze worden geoogst en worden gedroogd. De bloemen kunnen dan voor een jaar bewaard worden, mits in een van lucht en licht afgesloten pot. De bloemschermen kunnen in pannenkoeken worden gebruikt of er kunnen vlierbloesembeignets van worden gemaakt. Bovendien kan van de bloesem siroop worden gemaakt.  Om limonade te maken moet het vlierbloesem vier á vijf dagen trekken in water en daarna gefilterd worden.

Geneeskrachtige toepassingen

De gehele plant heet geneeskrachtige eigenschappen, waarbij echter vooral de bloemen worden gebruikt. De bloemen moeten tijdens droog weer voorzichtig worden verzameld. Wanneer bloementhee warm en in grote hoeveelheden wordt gedronken werkt dit de transpiratie op. Daarom helpt het bij de behandeling van koortsachtige verkoudheden. Vlierbloesem werkt verzachtend bij ademhalingsproblemen, waaronder hooikoorts. Vlierbessensiroop is goed voor de keel bij een verkoudheid en helpt bij griep de koorts te onderdrukken. Een aftreksel van de vlier helpt bij ontstoken en vermoeide ogen. Als kompres kunnen de bloemen en/of bladeren helpen bij het verzachten van de pijnlijke plekken, bijvoorbeeld bij steenpuisten en zweren. Bij oorpijn en kiespijn werkt een dampbad met vlierbloesem en -blad. Verse blad rond het hoofd werkt als slaapmiddel.

Bij aambeien kan een papje van de bladeren en/of bloemen worden gekookt en dan worden aangebracht. Het sap of een puree van rijpe bessen wordt gebruikt bij constipatie, als verzachtend middel om het hoesten en verkoudheden met verstoppingen te verzachten en om de spijsvertering en de bloedsomloop te stimuleren. Thee van de bladeren werkt bloedreinigend en thee van de bloemen versterkt de afweer. Gekookte bessen versterken de stofwisseling. (Niet-rijpe bessen zijn licht giftig en het sap kan misselijkheid, diarree of braken veroorzaken, tenzij ze worden gekookt.) Het sap kan worden gebruikt bij brandwonden, wonden als gevolg van heet water, kneuzingen, verstuikingen en wonden.

Overige toepassingen

Het hout van de gewone vlier is zacht en uit te hollen en daarom kunnen er kleine gebruiks-voorwerpen van worden gemaakt. Het merg is zeer licht en kan gebruikt worden als watten of om fijne instrumenten schoon te maken. Metaal dat met vlier wordt ingewreven roest niet en houdt hout vrij van wormen. Gekneusde bladeren houden muggen en vliegen op afstand. Van een vliertak kan een eenvoudige fluit worden gemaakt. Verse vliertakken bij opgeslagen gewassen verjagen muizen en door vlierbloesem die net nog in knop zijn boven eten te hangen worden vliegen op afstand gehouden. Vlier tussen appels gelegd, zorgt ervoor dat de appels langer houdbaar zijn, omdat de vlier er voor zorgt dat er geen bederfbrengende insecten bij de appels komen.

Recepten

Vlierbloesemsiroop (koude extractie)

Het volgende recept voor vlierbloesemsiroop is ons eigen 'werkgroep recept', afkomstig van Paul Doucet. Door de koude extractie wordt de siroop extra geurig; een echte Slow Food waardig recept!

Ingrediënten:

1 kg bloemtrossen (ongeveer een emmer)
0.8 kg suiker
sap van 1 citroen.

Methode:

Breng 0.5 L water aan de kook, en los daarin de suiker zoveel mogelijk op. Doe het citroensap (tegen het verkleuren) erbij, en laat wat afkoelen.
Prop de bloemtrossen (met stelen en al) zo krap mogelijk in een pan. Overgiet met de suikeroplossing, en pers samen met een wat kleiner deksel met daarop een baksteen.
Laat 24 uur staan. Aanvankelijk staan de bloemen niet onder water, na een paar uur wel; door het vrijkomende bloemensap.
Giet na afloop het sap af. Wie zuinig van aard is kan nog een tweede rondje inlassen (van een kwartier) om de achtergebleven suiker en sap mee te nemen: wat water erbij, even prakken, afgieten, en met de hand uitknijpen.
Passeren door een doek, afmaken met citroen naar smaak (ik deed er het sap van drie citroenen bij).
Opbrengst (met tweede ronde erbij): 2 L hevig geurende siroop.
De siroop kun je een week of twee in de koelkast bewaren en 'rauw' drinken. Wil je de siroop langer bewaren, breng hem dan vlak tegen het kookpunt aan en giet hem heet in goed afsluitbare flessen (beugelflessen werken het best).

Tot slot een aantal algemene bevindingen (met dank aan Roel van Kollem en Rody de Wolf):

Het verwijderen van de bloesem van de schermen gaat net als het ritsen van bessen met een smalle vork. Beter en sneller gaat het met een dun plat kunststoffen plaatje (b.v. een pannenschraper of een cd-hoesje). Leg de bloesem op een snijplank en “schraap”de bloesem van de schermen.
Uit proeven die ik heb gedaan blijkt dat het verwijderen van de steeltjes een negatief effect heeft op de kleur van de siroop. Door het verwijderen van de bloesem treedt er eerder enzymatische verkleuring op waardoor bij een te langzame verwerking een geel bruine kleur ontstaat. Laat men de schermen intact dan is de kleur een fris groen-geel. Zover we nu hebben kunnen proeven hebben de steeltjes geen negatieve (bittere) effect op de smaak. Ik weet nu dus wel hoe ik het doe....
Als je de schermen wast verlies je veel stuifmeel wat smaakverlies tot gevolg heeft.
Zeven van de siroop kan men het best eerst grof door een paardeharen zeef of vergiet doen en vervolgens kan men de vloeistof het best nogmaals zeven door een fijnere zeef of door een stoffen (kaas)doek. Hoe fijner de doek, des te minder vaste bestanddeeltjes er in de siroop terechtkomen.
Laat bij de bereiding van siroop de vloeistof niet (te hard) koken. Hierdoor ontstaat er een schuim wat moeilijk wegtrekt en ideale levensruimte is voor gisten en schimmels (zuurstof en suikers).

Bloem > Si, Th, Dr, in beslag

Verzamelen: mei-juli

Vrucht > Ja, Si, Dr

Verzamelen: september-november