Ginkgo Biloba

Ginkgo biloba, Japanse notenboom en ook wel Japanse of Chinese tempelboom genoemd.

De geslachtsnaam Ginkgo is afgeleid van het Japanse 'Ginkyo', wat 'zilveren abrikoos' betekent, zoals de vruchten (eigenlijk noten) er uit zien. Het woord 'biloba' betekent 'twee lobben' en verwijst naar de vorm van de bladeren. De spelling met een 'g' in plaats van een 'y' is het gevolg van een leesfout die in de officiële benaming van de boom terecht is gekomen.

Ginkgoaceae is de botanische naam voor een familie van naaktzadige planten. Het enige lid van deze familie dat in de huidige tijd nog voorkomt is de Ginkgo biloba (de Japanse notenboom).

Taxonomische indeling

• Rijk: Plantae (Planten)
• Stam: Embryophyta (Landplanten)
• Klasse: Spermatopsida (Zaadplanten)
• Clade: Naaktzadigen
• Orde: Ginkgoales
• Familie: Ginkgoaceae
• Geslacht: Ginkgo L.

Levend fossiel

De plant is een levend fossiel. Darwin heeft deze naam gegeven aan planten en dieren die de evolutie hebben weerstaan en dus nagenoeg onveranderd zijn gebleven. De Ginkgo is de oudste zaadplant op aarde die teruggaat tot het begin van het Jurassic tijdperk, ongeveer 200 miljoen jaar geleden.

Tijdens het tijdperk van de dinosauriërs waren er op aarde veel zaadplanten, de naaktzadigen (gymnospermen). De zaden van deze planten zijn niet omsloten door een vruchtbeginsel en zijn meestal eenhuizig. De Ginkgo is echter tweehuizig, er zijn mannelijke en vrouwelijke bomen. Wereldwijd zijn er minder vrouwelijke exemplaren dan mannelijke. De mens plant selectief mannelijke bomen aan omdat de 'vruchten' een onaangename geur verspreiden. Het verschil tussen beide geslachten is alleen te zien wanneer de boom in bloei staat of 'vruchten' heeft. De bomen kunnen wel 38 meter hoog worden. De eerste bloei vindt pas plaats na 20-25 jaar bij de mannelijke bomen terwijl de vrouwelijke een vrucht produceren die in de herfst uit de boom valt. De ginkgoboom kan heel oud worden, sommige wel meer dan 1000 jaar oud.

Opmerkelijke FAQ

De Ginkgo en de Cycaden zijn de enige nog levende zaadproducerende planten die bewegend sperma hebben. Het schijnt dat de boom na verloop van tijd van geslacht kan veranderen. De Japanse notenboom komt in het wild alleen nog voor in het berglandschap van de provincie Zhejiang in het oosten van China.

De Ginkgo wordt tegenwoordig als het meeste verwant aan de palmvarens beschouwd. In het verleden werd hij gezien als verwant aan de conifeer. Het is echter geen conifeer of palmvaren maar ook geen loofboom en neemt daarom een unieke positie in. De Ginkgoboom is de enige nog levende tussenvorm tussen de lagere en de hogere planten, tussen de varens en de coniferen.

Door zijn unieke positie is voor de Ginkgo een aparte klasse benoemd, Ginkgophyta (of Ginkgopsida).

Deze bestaat uit de orde Ginkgoales (Engler 1898), familie Ginkgoaceae (Engler 1897), geslacht Ginkgo. Er zijn twee uitgestorven soorten: Ginkgoites en Baiera. De enige nog levende vertegenwoordiger van de orde der Ginkgoales is de Ginkgo biloba.

Blad

Het mooiste van de Ginkgo is ongetwijfeld het waaiervormige blad. Twee parallelle nerven verdelen zich vanaf de bladsteel voortdurend in tweeën en raken elkaar maar zelden. De nerven zijn iets verhoogd waardoor een gegroefd patroon ontstaat (lijkt op aan elkaar gegroeide naalden). Een verticale insnijding aan de bovenkant van het blad verdeelt het blad in twee delen. Het bijzondere aan Ginkgo is dat hij bladverliezend is, wat hem onderscheidt van de coniferen. In het najaar verkleurt het blad naar schitterend goudgeel, bij de eerste kou dwarrelen alle bladeren er in hoog tempo af.

Vrucht

De 'vruchten' van de Japanse notenboom zijn botanisch gezien de zaden. Doordat de zaadhuid vlezig is, lijken het vruchten. De zaden zijn abrikoosvormig met een zilveren gloed. Als de zaden in het najaar op de grond vallen, begint de vlezige zaadhuid te rotten waarbij er boterzuur vrijkomt, wat ruikt als ranzige boter. De inhoud van de zaden, wordt in China en Japan beschouwd als delicatesse, waaraan bovendien tal van heilzame werkingen worden toegeschreven.

Symboliek

ginkgonoten ongepeld en één gepeld

In het Verre Oosten is de Japanse notenboom een voorwerp van verering. In Japan wordt de boom als een god vereerd. De Japanse notenboom staat symbool voor onveranderlijkheid, hoop, liefde, toverkracht, tijdloosheid, en een lang leven. Vele kunstenaars zijn geïnspireerd door de Japanse notenboom. Het was de lievelingsboom van Goethe. Hij heeft er enkele honderden opgekweekt en geplant. Ook schreef hij er in 1815 een sonnet over.

Geneeskrachtige werking

Extracten van gedroogde bladeren van jongere bomen worden in voedingssupplementen verwerkt. Ginkgo is een van de meest gebruikte supplementen in Duitsland en wordt over de hele wereld toegepast bij de ziekte van Alzheimer en dementie.

Eetbaarheid

De noten zijn eetbaar. Door de verse noten te stomen gaat de harde buitenkant openstaan en kan je ze kraken en dan de vrijkomende noten van hun velletje ontdoen, door ze eventueel nog even te blancheren. Nogal een werkje, daarom zijn de vacuüm- of in blik verpakte nootjes een stuk handiger die je in oosterse supermarkten kan vinden. Je kunt ze roosteren en eten als pistachionoten of verwerken in zoete en hartige soepjes, pilaf, groenteschotels, eierpuddinkjes (in Japan chawanmushi genoemd) of de Chinese klassieker: achtschattenpudding (Babaofan).

De ginkgonoot smaakt een beetje zoetig en doet denken aan een grote pijnboompit. Gekookt heeft het qua structuur iets weg van aardappel of kastanje (alleen minder droog). Het kiempje binnenin geeft een bittere nasmaak (sommige mensen schijnen dat eruit te peuteren).

Verse ginkgo noten kunnen in Japan en China gekocht worden waar ze de geur niet bezwaarlijk vinden. Ze bevatten slecht 3% vet, zijn rijk in vitamine B3 en een goede bron voor zetmeel en eiwitten.

Bij het rapen van verse vruchten wordt aangeraden om latex handschoenen aan te doen omdat sommige mensen een allergische reactie kunnen krijgen van de stof urushiol die in kleine hoeveelheden aanwezig is in de zachte schil. Ook wordt aangeraden om (kinderen) niet te grote hoeveelheden van de noten te eten vanwege een stof, MPN (4-methoxypyridoxine) die in het binnenste kiempje zit (niet meer dan 5 per dag).

Recept

Gestoomde ginkgo en shiitake vla voor 6 personen

Aangepast naar een recept van Holly Davis

• 6 gedroogde shiitake paddenstoelen, ontsteelt
• twee plakken gerookte tofu
• 12 ginkgo noten, vacuüm verpakt te koop in oosterse winkels
• 3 eieren
• ½ cup mirin
• 1 ½ eetl. Japanse sojasaus
• 4 lente-uitjes, in ringetjes gesneden, hou een klein beetje fijngesneden groen apart
• een beetje sesamolie

Verder nodig: een stomer, 6 kopjes van 80 ml elk.

Week de shiitakes een uur in water, doe hetzelfde met de tofu. Haal de tofu uit het water en dep droog en snij in kleine blokjes. Kook de paddenstoelen tot ze zacht zijn. Haal ze uit het kookvocht en knijp overtollig vocht er uit. Hou 150 ml van het weekvocht apart. Snij ze in dunne reepjes. Snij de ginkgo nootjes in dunne plakjes.

Klop de eieren met het paddenstoelenvocht, de mirin en de sojasaus tot het goed gemengd is, breng op smaak met peper. Giet in de kopjes en strooi de gesneden ingrediënten, behalve het apart gehouden lente-ui groen, er over heen.

Stoom de kopjes 10 à 12 minuten en laat daarna 10 minuten rusten. Giet er een klein beetje sesamolie over en serveer met het achtergehouden groen.

Voor meer informatie over de ginkgo kijk op de uitgebreide site over deze bijzondere boom op: http://kwanten.home.xs4all.nl/

Vruchten verzamelen: november