Sleedoorn

foto Roel van Kollem

Sleedoorn

De sleedoorn, ook wel zwarte doorn genoemd, hoort tot het geslacht Prunus. De wetenschappelijke naam Prunus spinosa geeft precies aan hoe deze struik eruit ziet: een pruim met doornen. Dit geslacht bevat nog meer bekende soorten zoals de inlandse vogelkers (P. padus), pruim (P. domesticus), kerspruim (P. cerasifera), weichselboom (P. mahaleb) en de zoete kers (P. avium). Sleedoorn kan hybrides vormen met de pruim: heesterpruim (Prunus x fruticans). Prunus-soorten zijn allemaal struiken of kleine bomen.

Kenmerken en voorkomen

Sleedoorn is een van de vele soorten van de rozenfamilie (Rosaceae), een grote familie die is onderverdeeld in vier subgroepen: Rosoideae met o.a. aardbei, alle echte rozen en vrouwenmantel, Spiraeoideae met bijvoorbeeld moerasspirea, Maloideae waartoe de appels en peren behoren en als laatste Amygdaloidea, de amandelachtigen met pruim (sleedoorn), amandel en kers. Veel soorten leveren eetbaar fruit of worden als sierplant of struik gekweekt. De bloemen hebben vijf kelkbladen en evenveel kroonbladen. Deze omringen de stamper en de meestal talrijke meeldraden. De witte bloemen, die in april verschijnen voordat er blad aan de struik komt, hebben een rechtopstaande steel. Ze zijn als belangrijke stuifmeel- en nectarbron een paradijs voor bijen en insecten die vroeg in het voorjaar vliegen. De bladeren zitten opgerold in de knop voordat ze zich ontplooien. De vrucht is een steenvrucht die rond is als een kleine knikker. Het vruchtvlees is zacht groen. De vrucht is blauw, later blauwzwart berijpt. De dichtvertakte struik heeft sterke doornen. Hij komt voor in boszomen, bermen en struikgewas. Hij vormt snelgroeiende uitlopers die dichte struwelen vormen. Sleedoorn werd aangeplant om hagen als veekering te maken. Evenals meidoorn en andere kleine struiken zijn ze door hun stekelige uiterlijk daarvoor zeer geschikt en veelal in cultuurlandschappen als heggen te vinden. Het was een opvallend kenmerk van het landschap van Zuid-Limburg.

Deze soort is kort na de ijstijd in ons land verschenen en behoort van oudsher tot de inheemse planten. Pitten zijn gevonden in afval waarvan de datering duizenden jaren terug gaat.

Gebruikstoepassingen

Van verse bloemen kan thee worden gezet. De gedroogde bloemen zijn laxerend en urineafdrijvend. Het vruchtvlees van de bessen bevat veel looizuur dat pas eetbaar is na de eerste nachtvorst of als de bessen een tijdje in de vriezer hebben gelegen. Het bittere looizuur lost door de kou op. Dan kan er jam, compote en vruchtensap mee gemaakt worden of toegevoegd worden aan sterke drank als jenever en wodka om het op smaak te brengen. Sleedoornvuur is een exclusieve likeur uit de Eifel. Bessen die een tijdje in pekelwater hebben gelegen zijn te eten als olijven.

Leuke weetjes

Dichte struwelen van de sleedoorn bieden bescherming aan jonge planten en bomen. Deze kunnen zo onbekommerd opgroeien zonder aangevreten te worden. De doornen zijn zo venijnig dat het wordt aanbevolen bij het plukken van de bessen dikke handschoenen te dragen. Struiken van deze soort die uit zuidelijke gebieden geïmporteerd zijn, bloeien eerder dan de echt inheemse. Voor insecten die zich aan deze soort hebben aangepast is dat een nadeel, want die zijn zo vroeg in het voorjaar nog niet actief. Ötzi de man die 3000 jaar v Chr in een Oostenrijkse gletsjer hoog in de bergen de dood vond, droeg sleedoorn-vruchten bij zich. Een bewijs dat sleedoorn al vele duizenden jaren inheems is.

Recepten

Sleedoornwijn

Ingrediënten voor 7 liter:

• 180 g jonge sleedoornblaadjes, geplukt in mei
• 1 liter vodka
• 5 liter rosé of rode wijn
• 700 g poedersuiker

Laat de blaadjes een week in de vodka macereren. Voeg de wijn en suiker toe en laat 21 dagen staan. Doe door een kaasdoek en stop in flessen.

Met dank aan Marianne Fischer. Noot: Dit is een werk in ontwikkeling. We zijn benieuwd naar het resultaat.

Sleedoornjenever of Sloe-gin

Doe de sleedoornpruimen één of twee dagen in de vriezer. Dat maakt ze zoeter en breekt de celstructuur zodat ze hun smaak makkelijker aan de drank afstaan. Vul een fles van 1 l. tot de helft met de vruchten, voeg 100 g suiker toe, een klein kaneelstokje, twee kruidnagels en wat gekneusde amandelen en vul af met naar voorkeur goede gin (of jenever). Schud de fles regelmatig en laat minstens 3 maanden staan. Proef en voeg naar smaak suiker toe. Zeef de vloeistof en maak van de bessen jam of compôte.

Ingemaakte sleedoornbessen

• 1 kg rijpe (maar niet te zachte) bessen
• 1 l water
• 2 takjes tijm
• 2 laurierbladeren
• 2 kruidnagels
• 100 g zeezout
• 1 rode peper, zonder zaadjes en in strips gesneden
• 4 teentjes knoflook, schoongemaakt en in plakjes gesneden
• 10 zwarte peperkorrels of 15 paradijskorrels (verkrijgbaar bij Jacob Hooy)
• 1/4 l olijfolie

Kruiden, zout en water 5 á 10 minuten opkoken en laten afkoelen. De bessen in een hoge pot doen en de gezeefde en afgekoelde kruidenpekel erop gieten. Zorg dat de bessen onder de pekel staan met een plasticzakje met daarin pekel of een gewicht. Sluit de pot af en laat 3 maanden in de koelkast staan.

Sleedoornbessen afgieten, afspoelen en goed laten uitdruipen. 1 dag laten drogen. De bessen verdelen over potjes met schroefdeksel, met de olijfolie bedekken en in de koelkast bewaren.

Recept Roel van Kollem naar een oorspronkelijk idee van Jean-Marie Dumaine

Zoek of meld een sleedoorn bij jou in de buurt op wildplukwijzer.nl!

• Bloemen > Thee, Siroop

Verzamelen: maart-april

• Bladeren > Wijn

Verzamelen: mei

• Vrucht > Jam, Thee, Siroop, Compôte

Verzamelen: oktober-november