Kalmoes

kalmoes bloeikolf

Kalmoes

Kalmoes, Acorus calamus, is in Nederland het enige lid van de kalmoesfamilie. Deze familie is in 1998 afgesplitst van de aronskelkfamilie, toen de familie-indeling de DNA-codes ging volgen. Ook wereldwijd bestaat de familie van de Acoraceae slecht uit een klein aantal soorten.

Voorkomen

Kalmoes is een forse plant van de waterkant. Hij heeft zwaardvormige bladeren waarvan de rand deels gegolfd is. De stengel is afgeplat en aan een kant scherphoekig. Aan de andere kant zit een groef waaruit de bloeikorf tevoorschijn komt. Deze groenachtig gele bloeikorf is cilindervormig en bevat compact op elkaar heel wat bloemen die in juni en juli verschijnen. Deze resulteren in Europa nooit tot vruchtbaar zaad, omdat de planten hier triploïd zijn. Triploïde planten kunnen zich niet geslachtelijk voortplanten. De plant vermeerdert zich in onze streken dan ook alleen door middel van fragmenten van afgebroken wortelstokken. Deze zijn 1 tot 3 centimeter dik. Deze heldergroene plant is te vinden aan de oevers van zoet water, vooral langs kanalen. Zeker waar mest en afval voor iets meer voeding zorgen, voelt hij zich thuis. Ook vormt deze plant met andere water- en moerasplanten drijftillen en zorgt zo voor verlanding. Soms is hij te vinden in weilanden die ’s winters onder water staan.

Gebruik

kalmoeswortel

Van kalmoes worden zowel de wortel als de bladeren gebruikt, in de keuken en voor allerlei medicinale doeleinden voor het spijsverteringskanaal. Ze zijn kruidachtig van smaak. Een extract van deze plant is eetlustopwekkend. Ook in parfums en tabak zijn de aroma’s te vinden. Het wordt gebruikt als smaakmaker in Be(e)renburg. Al in de 18e eeuw werden jonge wortels versuikerd om er zuigbonbons van te maken tegen de hoest. Vooral in Engeland zijn de calamus snoepjes bekend. De Engelse naam van kalmoes is niet voor niets sweet flag. Cree-indianen kauwden op de wortelstokken waaraan een hallucinerende werking werd toegeschreven.

Leuke weetjes

Al in de 17e eeuw wordt hier melding van kalmoes gemaakt. Van oorsprong was het in Zuidoost-Azië een cultuurplant. Het blad lijkt op dat van gele lis, grote egelskop en grote lisdodde waarmee kalmoes samen aan de waterkant staat. In tegenstelling tot kalmoes is het blad van die andere drie planten helemaal gerimpeld. In de Middeleeuwen werd loof van kalmoes op de vloer uitgespreid. Dat zorgde bij het vertrappen voor een lekker frisse sinaasappelgeur. In onze omgeving wordt kalmoesextract aan tandpasta toegevoegd. In India gebruikt men calamus-olie tegen insecten. Het oliegehalte wisselt per regio. Sommige stammen bevatten β-asaron waarvan men vermoedt dat het kankerverwekkend is. Daarom is calamus in de VS verboden. Het zit echter niet in alle kalmoes-planten. In medicinale preparaten is deze chemische stof verwijderd. Een andere Nederlandse naam is zwanenbrood.

Recept

Kook 1 kilo peren waarvan de klokhuizen verwijderd zijn in 1 liter water waaraan 5 cm kalmoes-wortel is toegevoegd. Als de peren gaar zijn deze zoeten met 150 gram suiker. Bron: Smulweb

Waarschuwing: Bij hoge doseringen giftig.

• Wortelstok > Soep, Compôte, Groente, Confijten en Thee (Sterke smaak: niet teveel gebruiken)

• Blad > Salade

Verzamelen: maart-april